COVID-19. «Համավարակի աճին զուգահեռ կանայք և աղջիկները բախվում են ավելի մեծ ռիսկերի»

«COVID-19 համավարակի դեմ պայքարում  ամբողջ աշխարհում  կառավարությունները ձեռնարկում են վիրուսի տարածումը կանխելու աննախադեպ միջոցներ` բարելավելով առողջապահական համակարգի արձագանքները  և հայտարարելով տեղաշարժման սահմանափակումների մասին: Բայց այս ջանքերի հետ մեկտեղ, քաղաքական գործիչները չպետք է տեսադաշտից դուրս թողնեն կանանց և աղջիկների խոցելիությունը,  ինչն ավելի է սրվել ճգնաժամի հետևանքով», – ասվում է ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի (ՄԱԲՀ) կողմից հրապարակված ուղեցույցում, որը  նվիրված է COVID-19 համավարակի պայմաններում սեռական և վերարտադրողական առողջության և իրավունքների պաշտպանությանը:

COVID-19- ը ՝ կորոնավիրուսային վարակը, որն արագորեն տարածվել է ամբողջ աշխարհում անցած տարվա վերջին հայտնաբերվելուց հետո, առավել մահացու է թվում տարեց բնակչության և նախապես գոյություն ունեցող հիվանդություններ ունեցող մարդկանց շրջանում: Անհրաժեշտ են ըստ սեռի ճշգրիտ և  լիարժեք բաշխված տվյալներ` հասկանալու համար, թե ինչպես են կանայք և տղամարդիկ տարբեր կերպ ընկալում վարակը, բարդությունները և մահվան ռիսկը: Թեևս նույնիսկ հիմա էլ պարզ է, որ կանայք և աղջիկները բախվում են մի շարք ռիսկային գործոնների, որոնք շտապ լուծումներ են պահանջում:

«Հիվանդությունների բռնկումը տարբեր կերպ է ազդում կանանց և տղամարդկանց վրա», – ասվում է ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի նոր փաստաթղթում, որն անդարադառնում է  այն հարցին, թե ինչ դեր է խաղում սեռը զարգացող համաճարակում: «Համաճարակները ավելի են վատացնում կանանց և աղջիկների հանդեպ գոյություն ունեցող գենդերային անհավասարության դրսևորումները և կարող են ազդել այն բանի վրա, թե ինչպես են նրանք ստանում բուժօգնություն և խնամք»:

Կանայք առաջնագծում

Կանայք կարող են ենթարկվել COVID-19- ով վարակվելու ավելի մեծ ռիսկի `առողջապահության և սոցիալական ծառայության աշխատողների շրջանում նրանց անհամաչափ ներկայացվածության պատճառով: Ամբողջ աշխարհում առողջապահության և սոցիալական ծառայության աշխատողների շուրջ 70 տոկոսը կանայք են: Շատերը մանկաբարձներ, բուժքույրեր կամ համայնքի առողջապահական ոլորտի աշխատողներ են, այսինքն ունեն դերեր, որոնք նրանց դնում են  ցանկացած հիվանդությունների բռնկման առաջնագծում: Կանանց և աղջիկների համար ռիսկերը մեծանում են նաև այն դեպքում, երբ  առողջապահական համակարգերը շեղում են ռեսուրսները սեռական և վերարտադրողական առողջության պահպանությունից `համաճարակին արձագանքելու համար, և բուժծառայությունները սկսում են գերծանրաբեռնվել համաճարակի ճնշման տակ:

Սեռական և վերարտադրողական առողջության ծառայությունները և ապրանքները հաճախ անտեսվում են ճգնաժամի ժամանակ, սակայն կանայք շարունակում են կարիք ունենալ ընտանիքի պլանավորման, դաշտանային առողջության պարագաների և մայրերի առողջության խնամքի: Արդեն որոշ երկրներում նշվել է, որ առողջապահական համակարգերը, ստիպված լինելով աշխատակազմ և ռեսուրսներ տրամադրել`  ուղղված կրիտիկական խնամքի ծառայություններին, անտեսում են   խնամքի այլ ոլորտները:

Հատկապես անհանգստացնող ժամանակահատված է այն կանանց համար, ովքեր հղի են և ունեն առօրյա առողջապահական ծառայությունների կարիք: Ախտորոշման դեմ պայքարի միջոցներ պետք է ձեռնարկվեն նախածննդյան, նորածնային և մայրական առողջության բաժանմունքներում կանանց պաշտպանելու համար, ասվում է ուղեցույցում:

Հղի կանայք նույնպես պետք է ունենան հուսալի տեղեկատվություն և որակյալ խնամք: «Մինչ օրս չկա որևէ վկայություն այն մասին, որ հղի կանայք ավելի մեծ ռիսկի են ենթարկվում COVID-19- ի հարուցած ծանր հետևանքներից կամ հատուկ ախտանիշներ են ունենում», – ասաց ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի գործադիր տնօրեն դոկտոր Նատալիա Կանեմը: Կարևոր է ապահովել, որ կասկածելի, հավանական կամ հաստատված COVID-19-ով վարակված բոլոր հղի կանայք շարունակեն օգտվել որակյալ առողջապահական ծառայություններից: Շնչառական հիվանդություններ ունեցող հղիները պետք է առավելագույն առաջնահերթությամբ բուժվեն` անբարենպաստ արդյունքների բարձր ռիսկի պատճառով»:

Բռնության ռիսկը, վտանգված կենսապահովումը

Համաճարակը նաև այնպիսի սպառնալիքների տեղիք է տալիս, որոնք վարակի ռիսկից դուրս են: Նախկինում տարբեր հիվանդությունների բռնկումների վկայությունները ցույց են տալիս, որ կանայք և աղջիկները առանձնահատուկ խոցելի են դառնում:

«Զիկայի»` 2015-2016 թվականների բռնկման ընթացքում կանանց առջև ծառացել էին առողջության պահպանման զգալի խոչընդոտներ ՝ կապված իրենց սեռական և վերարտադրողական առողջության նկատմամբ ինքնուրույն որոշումներ կայացնելու անհնարիության, առողջապահական ծառայություններն ոչ բավարար հասանելիության և ֆինանսական բավարար աղբյուրների բացակայության հետ: 2014-2016 թվականներին Արևմտյան Աֆրիկյան էբոլայի բռնկման ժամանակ կանանց մոտ վարակվելու հավանականությունն ավելի մեծ էր` առողջապահության ոլորտում նրանց գերակշռող դերերի պատճառով:

Այսօր, կորոնավիրուսային համավարակը կարող է զգալի վնաս հասցնել կանանց կենսապահովմանը, քանի որ դպրոցների փակումը մեծացնում է տնային խնամքի բեռը, որը սովորաբար ընկնում է կանանց վրա, և քանի որ  տեղաշարժման սահմանափակումներն ազդում են սպասարկման ոլորտների և ոչ ֆորմալ աշխատանքի վրա, որտեղ գերակշռում են կին աշխատողները:

Համաճարակները և դրանց ուղեկցող սթրեսը կարող են նաև մեծացնել ընտանեկան բռնության և գենդերային բռնության այլ ձևերի ռիսկը: Օրինակ, Էբոլայի բռնկման տնտեսական հետևանքները հանգեցրել են կանանց և երեխաների սեռական շահագործման ռիսկերի սրմանը: Այսօր էլ, քանի որ ընտանիքները բախվում են լարվածության բարձրացման, ֆինանսական անորոշությունների և այլ ճնշումների, կանայք և աղջիկների խոցելիությունն ավելի է մեծանում: ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամը քաղաքական գործիչներին կոչ է անում ներառել կանանց հիմնախնդիրները համավարակի հետ կապված միջոցառումների պլանավորման և որոշումների կայացման ժամանակ: Առողջապահական համակարգերին առաջարկվում է նաև պատրաստ լինել էական աջակցություն ցուցաբերել գենդերային բռնություն վերապրածներին:

«Այս բոլոր տուժածները պետք է պաշտպանություն և առողջապահական ծառայությունների հասանելիություն ունենան նույնիսկ համայնքային կարանտինների ընթացքում», – ասում է ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի գենդերային փորձագետ Աիմե Սանտոսը, ով աշխատում է Ֆիլիպիններում, որտեղ կազմակերպությունն աշխատանք է տանում Կառավարության առողջապահական ծառայությունների հետ` արձագանքելով  համաճարակին:

Միասին մենք հաղթելու ենք…

Կանանց խոցելիությունը սրվում է հումանիտար աղետների  պայմաններում: ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամը կոչ է անում հաշվի առնել համավարակի դեմ արձագանքելու մարդասիրական ծրագրերում գենդերային  գործոնները: Ի լրումն գենդերային զգայուն արձագանքների պաշտպանության` ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամը (ՄԱԲՀ) նյութական աջակցություն է ցուցաբերում տուժած առողջապահական համակարգերին:

Չինաստանում հիմնադրամը բաժանել է սանիտարական անձեռոցիկներ և պաշտպանիչ կոստյումներ խոցելի բնակչության համար, ներառյալ ռիսկի ենթարկվող տարեցներին, ինչպես նաև անձնական պաշտպանիչ սարքավորումներ առողջապահական աշխատողների համար: Իրանում ՄԱԲՀ-ն ձեռք է բերել դիմակներ, ախտահանիչներ ու ձեռնոցներ առողջապահական աշխատողների համար:

Ֆիլիպիններում ՄԱԲՀ-ն առողջապահական աշխատողներին տրամադրեց անձնական պաշտպանիչ սարքավորումներ `ներառյալ ծածկոցներ, երկար թևազգեստներ, դեմքի վահաններ, ակնոցներ, գոգնոցներ, գլխի ծածկոցներ և կոշիկների ծածկոցներ: Այս պարագաները լրացնում են ձեռքի ջերմաչափերի և վիրաբուժական դիմակների ավելի վաղ բաշխումը: «Անհրաժեշտ է, որ մենք այսօր աջակցենք Առողջապահության վարչությանը և այս երկրի բոլոր հերոսներին ՝ առողջապահության ոլորտում աշխատող բոլոր մարդկանց, հատկապես առաջնագծում գտվողներին, ովքեր իրենց առողջությունն ու անվտանգությունը սպառնալիքի տակ դնելով, արձագանքում են այս արտակարգ իրավիճակին:  Պետք է նրանց պաշտպանել վարակից», – ասում է Ֆիլիպիններում ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի առողջապահության մասնագետ, դոկտոր Ջոզեֆ Մայքլ Սինգհը:

Նշենք, որ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակը նույնպես աջակցում է Հայաստանի կառավարությանը և ժողովրդին՝ COVID-19 համավարակի դեմ պայքարում: Գրասենյակն անհատական պաշտպանիչ միջոցներ և պարագաներ է ձեռք բերում բուժաշխատողների՝ ներառյալ ծննդատների բուժանձնակազմերի, ինչպես նաև COVID-19-ի առումով հատկապես խոցելի միայնակ տարեցների հետ աշխատող սոցիալական աշխատողների համար։ Արդեն իսկ ձեռք է բերվել ավելի քան 150,000 ձեռնոց, 53,000 պաշտպանիչ դիմակ, 150,000 բախիլ, մոտ 700 պաշտպանիչ բժշկական համազգեստ, 550 շիշ ալկոգել, 100 պաշտպանիչ ակնոց, ինչպես նաև այլ կարևոր բժշկական պարագաներ։ «Աշխատանքը շարունակվում է։ Միասին մենք հաղթելու ենք», – նշվում ՄԱԲՀ-ի հայաստանյան գրասենյակի հաղորդագրության մեջ: