«Ես ինքս ինձ ասացի` քո երեխան խղճահարության արժանի չէ»…

«Ես Արամն եմ, ազգանունս` Պետրոսյան, երբ մեծանամ, շատ հնարավոր է` ինձ կոչեն Արամ Արտյոմովիչ …» – 10-ամյա Արամն այսպես ներկայացավ: Արամը «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի սան է, պատրաստվում է լրագրող կամ դիզայներ դառնալ:

Նրա հետ զրույցի առաջին իսկ րոպեներից մտածեցի, որ խելացի աչքերով այս տղային մեծ ապագա է սպասում: Երեխան լսողության խնդիր ունի: 9 ամսականում գրիպը ծանր, բայց ոչ անդառնալի հետք թողեց Արամի կյանքում: Մեծ ցանկության ու քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ Արամն ու իր ընտանիքը հաղթահարեցին խնդիրը: Արամն այսօր չի տարբերվում իր հասակակիցներից, իսկ իր հետաքրքրությունների շրջանակով շատերի համար օրինակ կարող է ծառայել՝ ֆոտոյի խմբակ է հաճախում, անձնական բլոգ է վարում, Յութուբում իր ալիքն ունի ու շատ է սիրում կարդալ:

«Էնպես չի, որ ես դասարանում ահավոր ակտիվ երեխաներից մեկն եմ, բայց սուսիկ-փուսիկ նստած էլ չեմ»,- ասում է Արամը:

Լսողության խնդիրն Արամի համար շրջապատող աշխարհն ընկալելու, ընկերների հետ շփվելու ու ակտիվ մանկություն ունենալու խոչընդոտ չէ: «Այդ խնդրի մեծ մասը ես կարողացել եմ հաղթահարել ընտանիքիս, քույրիկներիս և ամենաշատը` մայրիկիս շնորհիվ, նաև այն մարդու շնորհիվ, ում մոտ ինձ մայրիկս տարավ և նրա մոտ պարապեցի համարյա 5 տարի»,- ասում է Արամն ու պատմում, որ առաջին դասարանում իրեն թվում էր, թե իր խնդրի պատճառով երեխաները հեռու կմնան իրենից, չեն շփվի, բայց շատ կարճ ժամանակում բոլոր մտավախություններն անհետացան: «Տղաների հետ ընկերություն եմ անում, առաջին անգամ, որ զգացի ընկերներ ենք, այն ժամանակ էր, երբ մի տղա ինձ հրավիրեց իրենց տուն»,- ասում է Արամը:

Իր փորձը Արամը նաև բոլոր նրանց հետ է կիսում, ովքեր դրա կարիքն ունեն: «Երեխաները, որ մտածում են` կյանքում ոչ մի բանի չեն հասնի, քանի դեռ շուտ է, 6-7 տարեկան են, պետք է պարապեն, չպետք է նեղսրտեն, որ իրենք ներառական խնդիրներ ունեն, ուղղակի պետք է միայն պատկերացնեն, որ ի վերջո կմեծանան, ու որ շատ լավ աշխատեն, գուցե հայտնի մարդիկ դառնան, կարծես խնդիր չեն էլ ունեցել»,- ասում է Արամը:

«Սա առաքելության նման մի բան է, մեծ պայքար, որ մղում ես երեխայիդ կյանքի որակի համար»

Մենք շարունակում ենք զրույցն Արամի մոր՝ Կարինե Հարությունյանի հետ: Նրա խոսքով` երեխայի լսողության խնդիրն ամռանը տեղացած ձյան նման անսպասելի էր: Ծնողների առաջին ռեակցիան` շոկային:

– Շոկ` ամենաառաջին ռեակցիան, բնականաբար, շոկային է: Առաջին հարցը, որ ծագում է գլխումդ` ինչո՞ւ հենց ինձ հետ, ինչո՞ւ իմ երեխայի հետ, երեխան անմեղ է… Բոլոր ծնողները, ովքեր բախվել են նման խնդրին, այս ամենի միջով անցնում են: Շոկային փուլից հետո կա մի շատ կարևոր ընթացք` ծնողը հենց այդ փուլում պետք է կարողանա սթափ դատել ու իր երեխայի համար ճիշտ որոշում կայացնել, նրա ապագան, հետագա ամբողջ կյանքը, կյանքի որակը հենց այդ որոշումից են կախված: Այսինքն` դու գնում ես պայքարի՞ ճանապարհով, թե՞ նահանջում ես:

– Գիտեմ, որ ամենաբարդ ճանապարհն ընտրեցիք:

– Այո´, մենք երկու տարբերակ ունեինք` ընտրել ժեստերի լեզուն կամ խոսքը, որն ամենադժվար ճանապարհն է լսողության խնդիր ունեցող երեխայի համար: Բժիշկները խորհուրդ տվեցին նախ լսողական սարքերը փորձել: Բարեբախտաբար դրանք օգնեցին Արամին: Ի պատիվ մեր առողջապահության կազմակերպիչների պետք է ասեմ, որ հիմա սկրինինգային ծրագիր է իրականացվում, ինչը հնարավորություն է տալիս երեք օրականում պարզել` երեխան լսողության խնդրի նկատմամբ հակում ունի՞, թե՞ ոչ: Եթե կասկածներ են լինում, 3-6 ամսականում հետազոտությունը կրկնում են: 2005-ին, երբ Արամը ծնվեց, այդ հետազոտությունը մեզ մոտ դեռ չէին իրականացնում: Արամի խնդիրն 9 ամսականում հայտնաբերվեց: Երեխայի խոսքի կենտրոնը մինչև 6 տարեկանն է զարգանում, բնականաբար, որքան շուտ սկսես այդ ուղղությամբ աշխատել, արդյունքն այնքան նկատելի կլինի: Արամը նաև դրա շնորհիվ կարողացավ հաջողության հասնել: Մենք ընտրեցինք խոսքը, որովհետև հասկանում էինք, որ ժեստերն ընտրելու դեպքում, գոնե Հայաստանում, երեխայի շրջապատը նեղ է լինելու, նրա շփումները սահմանափակվելու են միայն իր նման խնդիր ունեցողների համայնքում: Օրինակ` Արամն այսօր տաքսու վարորդին բացատրել է, թե իրեն ուր պետք է հասցնել, բայց եթե նա ժեստերի լեզվով շփվեր, բնականաբար, այդ հնարավորությունը չէր ունենա: Արամի դեպքում լսողական սարքի միջոցով կարողացանք քիչ թե շատ հաղթահարել խնդիրը: «Արաբկիր» ԲԿ երեխաների խոսքի զարգացման կենտրոն հաճախեցինք, ամեն հարց, որ կապված է լսողական սարքի հետ` ընտրությունից մինչև ներդիրներ պատրաստելը, մարտկոցները և այլն, այդ ամենը կենտրոնը կարողանում է ապահովել: Ինձ շատ օգնեց լսողության խանգարումներ ունեցող երեխաների մայրերի «Հավատ» հասարակական կազմակերպությունը, մեր սուրդոմանկավարժը` Սաիդա Հարությունյանը, շատ խիստ ու նախանձախնդիր մասնագետ: Նրա մոտ 4-5 տարի պարապեցինք, և փառք Աստծո, Արամը խոսել սովորեց:

– Ի՞նչը Ձեզ օգնեց չընկճվել ու հաջողության հասնել:

– Շատ կարևոր է իսկապես ուժեղ լինելը: Հուսալքության, ինքդ քեզ, Աստծուն մեղադրելու պահը բոլորն են անցնում: Ինձ անչափ օգնեց իմ ընտանիքը` ամուսինս, սկեսուրս, մայրս: Մայրս մանկավարժ է, նրա ասած ամեն մի նախադասությունն ինձ համար տվյալ իրավիճակում մարգարիտ էր: Որպեսզի ես ինքս չկոմպլեքսավորվեմ ու չտարածեմ դա իմ երեխայի վրա, մայրս ինձ մի օր ասաց` դու ես քո խնդրի տերը, ամեն մեկին այդ մասին մի´ պատմիր, որովհետև, նախ` ոչ բոլորն են այն հասկանալու, երկրորդ` եթե նույնիսկ հասկանան, քեզ օգնելու ճար չունեն, և երրորդ` բոլոր մարդիկ իրենք էլ խնդիրներ ունեն: Մայրս ինձ ասաց, որ ես ինքս պետք է հաղթահարեմ խնդիրը: Ես հետո հասկացա, թե որքան ճիշտ մոտեցում էր դա: Նման խնդիրներ ունեցող երեխաների ծնողների հետ շփվելով` տեսնում էի, որ շատերը էներգիա ու ժամանակ էին կորցնում, հոգեբանորեն քրքրվում էին ամեն անգամ տարբեր մարդկանց նույն բանը պատմելով ու հայցելով նրանց խղճահարությունը: Ես ինքս ինձ ասացի` Կարինե, քո երեխան խղճահարության արժանի չէ, դու պետք է քո ողջ էներգիան ու մտքերը նրա վրա ծախսես:

Անգամ երթուղային տաքու մեջ էի Արամի հետ աշխատում: Հիշում եմ` նրան «ծերունի» բառը պետք է սովորեցնեի, մենք ընտանիքում պապիկ չունենք, երթուղայինում մի ալեհեր պապիկ էր նստած, երեխայի հետ սկսեցի զրուցել պապիկի ճերմակ մազերի մասին… Լսողության խնդիր ունեցող երեխային ինչ-որ բան բացատրելու համար պետք է մի քանի անգամ նույնը կրկնել: Մի կին կողքից ասաց` մեղք է… Շատ կուզեի, որ մի օր Արամը հենց այդ կնոջը կամ նրա նման մտածող մեկ ուրիշի հանդիպեր, ու այդ հանդիպումից նրանք հասկանան իրենց մոտեցման սխալականությունը:

– Իսկ երբ մանկապարտեզի, իսկ հետո` դպրոցի ժամանակը եկավ, ապա նոր միջավայրում երեխայի ինտեգրումը ինչպե՞ս տեղի ունեցավ:

– Արամը 3 տարեկանից մանկապարտեզ հաճախեց, 1 տարեկան մեկ ամսականում երեխան արդեն լսողական սարք էր կրում ու իր հասակակիցների զարգացմանը համապատասխան զարգանում էր: Իհարկե, ես անհանգստանում էի, թե մյուս երեխաներն ինչպես կընդունեն Արամին: Լսողական սարքը նրանց ծանոթ չէր, շատերին կարող էր հետաքրքրել, կարող էին քաշել, պոկել: Որպեսզի համոզված լինեի, որ նրանք չեն վնասի սարքը, չեն կոտրի, հենց առաջին օրը բոլորին, նաև դաստիարակներին սարքը ցույց տվեցի ու բացատրեցի` այն ինչի համար է: Ասացի` երեխաներ, սա ակնոցի նման մի բան է, սրանով Արամը լսում է, եթե դուք ուզում եք, որ նա ձեզ լսի, ձեզ հետ խաղա, չկոտրեք, չթրջեք այն: Գիտե՞ք` երեխաները որքան դաժան, նույնքան էլ բարի են: Նրանք ամեն ինչ հասկացան: Ինտեգրման դժվարությունները հաղթահարելու համար շատ կարևոր է, որ առաջին հերթին ծնողն ինքն իր մեջ չմեկուսանա, համագործակցի մանկավարժի, կոլետիվի, երեխաների ու նրանց ծնողների հետ, ովքեր գուցեև անտեղյակ են, որովհետև բոլորը պարտավոր չեն իմանալ քո խնդրի մասին, շատերը գուցե չիմանան ու իրենց գործողություններն ըստ այդմ կազմակերպեն: Որպես ծնող դու պետք է կարողանաս այդ կոլեկտիվին բերել այն գիտակցության, որ այս խնդրի դեպքում ճիշտ մոտեցումը սա է:

– Իսկ ինչպե՞ս Արամին բացատրեցիք նրա խնդիրը:

– Նրան այդ ամենի մասին ասել եմ շատ շուտ, երբ զգացի, որ սարքին գիտակցաբար է մոտենում: Շատ մանրուքներ կան` սկսած ապարատը կրելուց մինչև նրա խնամքը: Այդ ամենին պետք է սովորեցնել երեխային: 4,5-5 տարեկանում ես շատ պարզ Արամին բացատրեցի, որ փոքր ժամանակ տարած գրիպը հետևանք է թողել: Իհարկե, նա այդ պահին շատ տխրեց, շատ… Ասաց` մամա, երանի չհիվանդանայի, բոլորի նման լսեի: Ինձ համար շատ ծանր էր դա լսելը, բայց Արամին ասացի այն, ինչ ինձ մայրս ասաց, երբ ես շոկային վիճակում էի: Ասացի` Արամ, դու հիվանդության պատճառով այդ խնդիրն ունես, բայց բոլոր մարդիկ խնդիրներ ունեն, մեկինը երևում է, մյուսինը` ոչ: Նման խոսակցություններ ես մի քանի անգամ ունեցա Արամի հետ տարբեր տարիքում:

– Կարծում եք` այսօր մեր հասարակությունը պատրա՞ստ է ընդունելու հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին որպես լիարժեք անդամի:

– Գիտեք, վերջին 10 տարիների ընթացքում շատ բան փոխվել է, միտումը, իհարկե, դրական է: Այս առումով շատ մեծ նշանակություն ունեն տվյալ խնդիրներով զբաղվող ՀԿ-ները, բայց պետք է ասեմ, որ հատկապես մտավոր ու հոգեկան զարգացման խնդիրներով երեխաներն են բախվում հասարակության մերժմանը: Հենց այդ երեխաների հետ նույն դասարանում սովորելու, նույն խաղահրապարակում խաղալու բարդույթներ շատ ծնողներ դեռևս ունեն, իսկ ֆիզիկական կամ զգայարանների խնդիրներով երեխաների նկատմամբ այդ վերաբերմունքը, կարծում եմ, հաղթահարված է: Նույնիսկ վարքային խնդրով՝ գերակտիվ երեխաների հետ շփումներից շատ ծնողներ հետ են պահում իրենց երեխաներին: Բարդույթները հաղթահարելու համար խնդրին պետք է բազմակողմանի մոտենալ` օգտագործել բոլոր լծակները` սկսած օրենսդրական լուծումներից մինչև իրազեկումն ու զուտ մարդկային վերաբերմունքը: Դրան պետք է կաթիլ-կաթիլ հասնել, յուրաքանչյուրն իր դիրքից՝ լրագրողը, օրենսդիրը, հասարակ քաղաքացին: Սկսել ամենատարրականից. Օրինակ` եթե երեխան Դաունի համախտանիշ ունի ու արտաքինից տարբերվում է մյուս երեխաներից, չպետք է տարօրինակ հայացք նետել նրա վրա:

– Ձեր խորհուրդն այն ծնողներին, ովքեր հաշմանդամություն ունեցող երեխա ունեն:

– Մի բան կարող եմ ասել` պետք է ընտրել հստակ նպատակ ու գնալ դրա իրագործմանը: Ծնողը պետք է մասնագետի օգնությամբ ճիշտ կողմնորոշվի, թե ի´նչ է անհրաժեշտ իր երեխային, ո՞ր լուծումն է նրա համար լավագույնը, և իր ողջ ներուժն ուղղի այդ նպատակին: Սա մեծ պայքար է, երեխայի խնդիրը ծնողները պետք է ընկալեն ոչ թե որպես դժբախտություն, այլ` առաքելություն: Ես, իհարկե, շատ կուզենայի, որ Արամն այդ խնդիրը չունենար, բայց ես դրան որպես ծնողական առաքելության եմ նայում: Չպետք է ընկճվել, կենտրոնանալ կողքի կարծիքներին, պիտակավորումներին: Դա պետք է անտեսել, դու չես կարող բոլորին փոխել, բայց կարող ես քո շրջապատում, քո միջավայրում հասնել նրան, որ քո երեխան ընդունվի այնպիսին, ինչպիսին կա: