Կանայք Հայաստանի աշխատանքի շուկայում. միայն թվեր եւ փաստեր

Հիմնվելով ՀՀ ԱՎԾ տվյալների եւ Հայաստանում անցկացված մի շարք հետազոտությունների վրա WomenNet.am-ը ներկայացնում է թվեր եւ փաստեր աշխատանքի շուկայում առկա գենդերային անհավասարության վերաբերյալ.

Հայաստանի բնակչության 52 % կանայք են և 48 % տղամարդիկ, սակայն տնտեսապես ակտիվ են տղամարդկանց 73 տոկոսը եւ կանանց ընդամենը 56 տոկոսը:

Բարձրագույն կրթություն ունեն Հայաստանի աշխատանքային ռեսուրսների 26%-ը, կանանց մասնաբաժինը այդ թվում 59 % է կազմում , սակայն դա դեռեւս չի նշանակում, որ կանայք ավելի լավ են վարձատրվում:

Հայաստանի աշխատանքային շուկայում կանանց և տղամարդկանց միջին աշխատավարձի միջև տարբերությունը կազմում է 34 տոկոս: Իսկ եկամուտների մասով տարբերությունն էլ ավելի մեծ է եւ հասնում է 40 տոկոսի: Համեմատության համար, ԵՄ անդամ երկրներում այս տարբերությունը 15.9 տոկոս է, իսկ աշխարհի միջինացված ցուցանիշը՝ 22.9 տոկոս է:

Աշխատանքի վարձատրության շոշափելի խզումը պայմանավորված է աշխատանքի շուկայում առկա ուղղահայաց (կարիերայի հիերարխիայի անհավասար հասանելիություն) և հորիզոնական (ըստ մասնագիտությունների և զբաղվածության ոլորտների) խտրականությամբ :

Հորիզոնական խտրազատումը բնութագրվում է նրանով, որ կանայք կենտրոնացած են այն ոլորտներում , որտեղ տարեկան գրանցվող միջին աշխատավարձից աշխատավարձները ավելի ցածր են: Ըստ ՀՀ ԱՎԾ վիճակագրության կանայք հիմնականում զբաղված են (50 և ավելի տոկոս ներկայություն) գյուղատնտեսության, ծառայությունների հանրային կառավարման, կրթության, առողջապահության և արվեստի ոլորտներում: Առավել մրցունակ համարվող ու բարձր վարձատրվող ոլորտներում, ինչպիսին են , օրինակ IT կամ ֆինանսական-ապահովագրական ոլորտները, կանայք քիչ են ներկայացված , իսկ ներկայացված լինելու դեպքում էլ ցածր վարձատրվող աշխատանք են կատարում:

Կանանց շրջանում աշխատանքի շուկայում հորիզոնական խտրականության առկայությունը նաև մասնագիտությունների սահմանափակ ընտրության արդյունք է: 2010-14թթ.-ներին ՀՀ ԱՎԾ վիճակագրության համաձայն պետական և ոչ պետական բուհերում 28 մասնագիտական խմբերից 7-ում կանանց թիվը գերազանցել է 50 տոկոսի շեմը:

Մինչդեռ բնագիտության և մաթեմատիկայի միջազգային ստուգատեսներում աղջիկներն ավելի բարձր առաջադիմություն են արձանագրում, ինչը բացառում է վերջիններիս մոտ ավելի թույլ զարգացած գիտելիքների ու հմտությունների պատճառով հետագայում մասնագիտական խտրական կողմնորոշման վարկածը: Ուղղակի կանայք մասնագիտանում են կարծրատիպային մոտեցումների համապատասխան «կանանց համար ավելի հարմար» ոլորտներում:

Ուղղահայաց խտրազատումը առաջ է գալիս այ պատճառով, որ կանայք ավելի քիչ վարձատրվող ստորին եւ միջին օղակներում են առավել ներկայացված: Կանայք ավելի շատ աշխատաշուկայի պետական հատվածում են ներկայացված, ինչը նույնպես խորացնում է խտրազատումը: Այսպես, պետական հատվածում զբաղվածների շուրջ 60 տոկոսը կանայք են, բայց նրանց 50 տոկոսից ավելին ստորին օղակներում են զբաղված: Պետական հատվածում բարձրագույն պաշտոնների 90.2 և ղեկավար պաշտոնների 59.9 տոկոսը զբաղեցնում են տղամարդիկ:

Աշխատանքի վարձատրության տարբերությունները միշտ չէ, որ մեղմանում են կանանց կրթական բարձր մակարդակով. պատճառը դժվարություններն են մասնագիտական առաջխաղացման հարցում, և այդպիսով ուղղահայաց խտրազատումը պահպանվում է անգամ այն ճյուղերում, որոնցում ավանդաբար գերակշռում է կանանց զբաղվածությունը (առողջապահություն, կրթություն, մշակույթ, սոցիալական ապահովություն, գյուղատնտեսություն):

Թեև կառավարությունը որպես զբաղվածության և սոցիալական խնդիրների լուծման արդյունավետ ճանապարհ է դիտում փոքր և միջին ձեռնարկությունների առաջանցիկ զարգացումը, կանանց ներկայացվածությունը փոքր եւ միջին բիզնեսի ոլորտում ընդամենը 10% է, նույնիսկ միկրոբիզնեսու կանանց թիվը 25%-ից ոչ ավել է:

Տնտեսապես ոչ ակտիվ բնակչության թվում կանանց մասնաբաժինը 68,1% է կազմում, ընդ որում այդ կանանց 40%-ը ունեն բարձրագույն եւ միջին մասնագիտական կրթություն: Տնտեսապես ոչ ակտիվ կանանց 90%-ը տնային տնտեսուհիներ են, որոնք զբաղված են չվարձատրվող աշխատանքով: Կանայք կատարում են տնային տնտեսություններում չվճարվող աշխատանքի մեծ մասը, որը չի ստանում արժեքային որևէ գնահատական և չի արտացոլվում ազգային հաշիվների համակարգում:

Գործազուրկների մեջ կանայք 54 տոկոս են կազմում, գրանցված գործազուրկների թվում կանայք 72 տոկոս են: 2001-2014 թ.թ. դինամիկայով գործազրկությունը կանանց շրջանում աճի միտում ունի: Գործազուրկ կանանց թվում 62 տոկոսը ունեն կրթություն ( բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական), գործազուրկ տղամարդկանց թվում կրթություն ունեն 48 %-ը:

Ընտանեկան պատՃառներով աշխատանքնը կորցրած գործազուրկների 100 տոկոսը կանայք են:

ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության անցկացրած ժամանակի բյուջեի ուսումնասիրությունը (2008 թ) ցույց է տալիս, որ տղամարդիկ երեք անգամ ավելի շատ ժամանակ են ծախսում վճարվող աշխատանքի վրա, իսկ կանայք հինգ անգամ ավել ժամանակ են ծախսում չվճառվող աշխատատնքի վրա:

Կանայք տնային տնտեսության աշխատանքի և ընտանիքի անդամների խնամքի համար ծախսում են միջինը 5 ժամ 12 րոպե, իսկ տղամարդիկ այդ աշխատանքին հատկացնում են միջինը 1 ժամ 03 րոպե: Իսկ 0-9 տարեկան երեխաների խնամքը կանանցից 6,6 անգամ ավելի շատ ժամանակ է խլում, քան տղամարդկանցից: Տղամարդիկ գրեթե 30%-ով ավելի շատ ազատ ժամանակ են ունենում, քան կանայք:

Վճարվող աշխատանքը կնոջը չի ազատում տնային աշխատանքից նույն չափով, ինչ տղամարդկանց, ինչի հետևանքով կանայք, տղամարդկանց հետ համեմատած, ավելի մեծ ծավալով աշխատանք են կատարում:

Հետազոտությամբ վեր հանված օգտագործվող ժամանակի կառուցվածքը ցույց է տալիս հայ հասարակությունում գոյություն ունեցող կարծարատիպերը ընտանիքում գենդերային դերերի բաշխման առնչությամբ: Կանայք են կրում հիմնական պատասխանատվությունը տնային աշխատանքի և ընտանիքի անդամների խնամքի համար, ինչի հետևանքով նրանց կատարած վճարվող աշխատանքը լիովին կախված է ընտանեկան ու աշխատանքային պարտականությունների համատեղման հնարավորություններից:

Թեպետ «Նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների 2008-2015 թվականների ռազմավարական ծրագրով» նպատակ է դրվել մինչև 2015 թվականը ավագ նախադպրոցական տարիքային խմբի (5-6 տարեկանների) ընդգրկվածությունը հասցնել մինչև 90%-ի, սակայն 2014 թ. տվյալներով նախապրոցական հիմնարկներ են հաճախել 0-5 տարեկան երեխաների միայն 28.7%-ը, ընդ որում գյուղական վայրերում ընդամենը 16.6%-ը: Իսկ 0-2 տարեկան երեխաների միայն 6.2% է ընդգրկված ՆԽՀ-ում:

Ընդհանուր առմամբ, գենդերային իրավիճակը աշխատանքի շուկայում բնորոշվում մարդկային կապիտալի՝ ի դեմս կանանց, ոչ արդյունավետ օգտագործմամբ:

Եթե Հայաստանում ավելի շատ կանայք աշխատեին իրենց մասնագիտությամբ եւ ոչ թե իրենց կամքով կամ իրենց կամքի հակառակ սահմանափակվեին միայն տնային տնտեսուհու կարգավիճակով, ապա Հայաստանի տնտեսության համախառն ներքին արդյունքը` ՀՆԱ-ն, առնվազն 50-60 միլիոն դոլարով ավելին կլիներ: